Η ΑΘΗΡΟΣΚΛΗΡΩΣΗ (ΑΘΗΡΩΜΑΤΩΣΗ) ΚΑΙ H ΦΛΕΓΜΟΝΗ
Η οξειδωμένη LDL (OxLDL) είναι η LDL χοληστερόλη («κακή χοληστερόλη»), η οποία έχει οξειδωθεί. Η LDL χοληστερόλη ξεκινά τη ζωή της από το ήπαρ στη μορφή σωματιδίων πολύ χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνης (VLDL χοληστερόλης), τα οποία μετατρέπονται σε σωματίδια ενδιάμεσης πυκνότητας λιποπρωτεΐνης (ΙDL χοληστερόλης) και τελικά σε σωματίδια χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνης (LDL χοληστερόλης).
Η οξείδωση της LDL συμβαίνει είτε λόγω αύξησης των ελευθέρων ριζών και ιδίως όσων περιέχουν οξυγόνο (Ο2) (αυτές λέγονται ROS– Reactive oxygen species), είτε από μειωμένη αποτελεσματικότητα των αντιοξειδωτικών μηχανισμών του οργανισμού (π.χ. βιταμινών Α, C, Ε και αντιοξειδωτικών ενζύμων).
Η οξειδωμένη LDL ενεργοποιεί τη διαδικασία της φλεγμονής που οδηγεί στο σχηματισμό πλάκας στις αρτηρίες (αρτηριοσκλήρυνση). Η οξειδωμένη LDL μπορεί επίσης να παίζει ρόλο στην αύξηση των επιπέδων των τριγλυκεριδίων, καθώς και στην αύξηση της εναπόθεσης λίπους στον οργανισμό. Με τη σειρά του, ο λιπώδης ιστός μπορεί να αυξήσει την οξείδωση της LDL, δημιουργώντας έτσι ένα φαύλο κύκλο.
Είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο ότι η LDL χοληστερόλη, η επονομαζόμενη «κακή» χοληστερόλη, είναι, κατά κύριο λόγο, η υπεύθυνη μορφή χοληστερόλης για τη δημιουργία της αθηρωματικής πλάκας στις αρτηρίες. Η είσοδος της LDL χοληστερόλης και των άλλων λιποπρωτεϊνών κάτω από το ενδοθήλιο (το στρώμα των κυττάρων της αρτηρίας που έρχεται σε επαφή με το αίμα) οφείλεται κυρίως στην αυξημένη ποσότητά τους στο αίμα. Η LDL χοληστερόλη στην οξειδωμένη της μορφή (OxLDL) διαπερνά τον εσωτερικό χιτώνα των αρτηριών, και εγκαθίσταται στο τοίχωμά τους, δημιουργώντας αθηρωματικές πλάκες. Η αυξημένη ποσότητα της LDL χοληστερόλης στο αίμα οφείλεται σε αυξημένη κατανάλωση γευμάτων, πλούσιων σε θερμίδες, κυρίως από κορεσμένα και trans λιπαρά και επιπλέον σε αυξημένη παραγωγή της από το ήπαρ, κάτι που μπορεί να οφείλεται στην κληρονομικότητα (οικογενής υπερχοληστερολαιμία).
Είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο ότι η LDL χοληστερόλη, η επονομαζόμενη «κακή» χοληστερόλη, είναι, κατά κύριο λόγο, η υπεύθυνη μορφή χοληστερόλης για τη δημιουργία της αθηρωματικής πλάκας στις αρτηρίες. Η είσοδος της LDL χοληστερόλης και των άλλων λιποπρωτεϊνών κάτω από το ενδοθήλιο (το στρώμα των κυττάρων της αρτηρίας που έρχεται σε επαφή με το αίμα) οφείλεται κυρίως στην αυξημένη ποσότητά τους στο αίμα. Η LDL χοληστερόλη στην οξειδωμένη της μορφή (OxLDL) διαπερνά τον εσωτερικό χιτώνα των αρτηριών, και εγκαθίσταται στο τοίχωμά τους, δημιουργώντας αθηρωματικές πλάκες. Η αυξημένη ποσότητα της LDL χοληστερόλης στο αίμα οφείλεται σε αυξημένη κατανάλωση γευμάτων, πλούσιων σε θερμίδες, κυρίως από κορεσμένα και trans λιπαρά και επιπλέον σε αυξημένη παραγωγή της από το ήπαρ, κάτι που μπορεί να οφείλεται στην κληρονομικότητα (οικογενής υπερχοληστερολαιμία).
Επιπλέον, η είσοδος της LDL χοληστερόλης στο εσωτερικό τοίχωμα της αρτηρίας οφείλεται και σε βλάβη του ενδοθηλίου που προκαλείται από την ίδια την αυξημένη LDL χοληστερόλη, από την υπέρταση, το κάπνισμα και τον σακχαρώδη διαβήτη. Η βλάβη του ενδοθηλίου μπορεί να δημιουργηθεί και από άλλες αιτίες, όπως από τις φλεγμονώδεις κυτοκίνες, από μικρόβια και ιούς και από ελεύθερες ρίζες ROS.
Οι αθηροσκληρωτικές πλάκες στενεύουν τον αυλό των αρτηριών μεσαίου μεγέθους και προκαλούν τη σταθερή στεφανιαία νόσο, την αποφρακτική αρτηριοπάθεια των κάτω άκρων και τη στένωση των έσω καρωτίδων. Από τη ρήξη αυτών των αθηρωματικών πλακών προκαλούνται τα οξέα καρδιαγγειακά νοσήματα, δηλαδή το οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου (STEMI ή NSTEMI) και το ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο. Η αστάθεια των αθηρωματικών πλακών, η οποία τις καθιστά επιρρεπείς στο σπάσιμο, εξαρτάται από τη φλεγμονή στα τοιχώματα των αγγείων. Η αθηροσκληρωτική πλάκα δημιουργείται, εξελίσσεται και τελικά “σπάει” από την αλληλεπίδραση της ΟxLDL και του δυσλειτουργικού ενδοθηλίου με τα κύτταρα της εγγενούς άμυνας (π.χ. μονοκύτταρα, μακροφάγα) και της επίκτητης άμυνας (με αντισώματα). Η φλεγμονή στην αρχή είναι προστατευτική, καθώς η ΟxLDL θεωρείται από τον οργανισμό βλαβερή ουσία που πρέπει να καταπολεμηθεί-εξουδετερωθεί. Έτσι, επιστρατεύονται μονοκύτταρα από το αίμα που μετατρέπονται σε μακροφάγα κύτταρα για να εξουδετερώσουν την ΟxLDL, “τρώγοντάς” την. Οι εντολές και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ όλων των κυττάρων της φλεγμονής και της ΟxLDL γίνονται από ουσίες που λέγονται κυτοκίνες. Το μέγεθος των αθηροσκληρωτικών πλακών αυξάνεται, αλλάζει το σχήμα των ενδοθηλιακών κυττάρων και χάνεται η ευθυγράμμισή τους, οπότε αφήνουν κενά απ’ όπου εισχωρεί επιπλέον LDL και άλλες λιποπρωτεΐνες μέσα στον έσω χιτώνα (το εσωτερικό στρώμα) του αρτηριακού τοιχώματος και επιμένει-διαιωνίζεται η φλεγμονή λόγω της δράσης των αμυντικών κυττάρων του οργανισμού. Στην πορεία, δηλαδή, μπορεί να εξελιχθεί σε συνεχή χρόνια φλεγμονή του αρτηριακού τοιχώματος:
Οι αθηροσκληρωτικές πλάκες στενεύουν τον αυλό των αρτηριών μεσαίου μεγέθους και προκαλούν τη σταθερή στεφανιαία νόσο, την αποφρακτική αρτηριοπάθεια των κάτω άκρων και τη στένωση των έσω καρωτίδων. Από τη ρήξη αυτών των αθηρωματικών πλακών προκαλούνται τα οξέα καρδιαγγειακά νοσήματα, δηλαδή το οξύ έμφραγμα μυοκαρδίου (STEMI ή NSTEMI) και το ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο. Η αστάθεια των αθηρωματικών πλακών, η οποία τις καθιστά επιρρεπείς στο σπάσιμο, εξαρτάται από τη φλεγμονή στα τοιχώματα των αγγείων. Η αθηροσκληρωτική πλάκα δημιουργείται, εξελίσσεται και τελικά “σπάει” από την αλληλεπίδραση της ΟxLDL και του δυσλειτουργικού ενδοθηλίου με τα κύτταρα της εγγενούς άμυνας (π.χ. μονοκύτταρα, μακροφάγα) και της επίκτητης άμυνας (με αντισώματα). Η φλεγμονή στην αρχή είναι προστατευτική, καθώς η ΟxLDL θεωρείται από τον οργανισμό βλαβερή ουσία που πρέπει να καταπολεμηθεί-εξουδετερωθεί. Έτσι, επιστρατεύονται μονοκύτταρα από το αίμα που μετατρέπονται σε μακροφάγα κύτταρα για να εξουδετερώσουν την ΟxLDL, “τρώγοντάς” την. Οι εντολές και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ όλων των κυττάρων της φλεγμονής και της ΟxLDL γίνονται από ουσίες που λέγονται κυτοκίνες. Το μέγεθος των αθηροσκληρωτικών πλακών αυξάνεται, αλλάζει το σχήμα των ενδοθηλιακών κυττάρων και χάνεται η ευθυγράμμισή τους, οπότε αφήνουν κενά απ’ όπου εισχωρεί επιπλέον LDL και άλλες λιποπρωτεΐνες μέσα στον έσω χιτώνα (το εσωτερικό στρώμα) του αρτηριακού τοιχώματος και επιμένει-διαιωνίζεται η φλεγμονή λόγω της δράσης των αμυντικών κυττάρων του οργανισμού. Στην πορεία, δηλαδή, μπορεί να εξελιχθεί σε συνεχή χρόνια φλεγμονή του αρτηριακού τοιχώματος:
1) είτε λόγω αδυναμίας εξουδετέρωσης της φλεγμονής
2) είτε λόγω συνεχιζόμενης -επιμένουσας- διέγερσης της φλεγμονής από συνεχόμενη είσοδο LDL Χοληστερόλης (και από υπέρταση, κάπνισμα, σακχαρώδη διαβήτη κλπ.)
2) είτε λόγω συνεχιζόμενης -επιμένουσας- διέγερσης της φλεγμονής από συνεχόμενη είσοδο LDL Χοληστερόλης (και από υπέρταση, κάπνισμα, σακχαρώδη διαβήτη κλπ.)
Οι αθηροσκληρωτικές πλάκες αυξάνονται σε μέγεθος μέσω επαναλαμβανόμενων κύκλων νεκρώσεως των μακροφάγων. Η αθηροσκληρωτική πλάκα, ασχέτως μεγέθους, μπορεί να «σπάσει» προς τον αυλό της αρτηρίας αν υπάρχει έντονη φλεγμονή σ’ αυτήν. Ο οργανισμός δημιουργεί θρόμβο πάνω στην πλάκα για να σταματήσει την αιμορραγία, όμως έτσι σταματά τη ροή του αίματος, οπότε μπορεί να συμβεί οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου (αν η πλάκα βρίσκεται σε στεφανιαία αρτηρία) ή ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο (αν η πλάκα βρίσκεται σε αρτηρία του εγκεφάλου ή στην έσω καρωτίδα).
H μέτρηση των επιπέδων της OxLDL είναι απαραίτητη, καθώς:
• Τα άτομα με υψηλά επίπεδα OxLDL είναι 4 φορές πιο πιθανό να αναπτύξουν μεταβολικό σύνδρομο
• Αυξημένα επίπεδα OxLDL σχετίζονται με την εμφάνιση στεφανιαίας νόσου
• Σε υγιείς μεσήλικους άνδρες, υψηλά επίπεδα OxLDL σχετίζονται με 4 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης στεφανιαίας νόσου
• Αυξανόμενα επίπεδα OxLDL αυξάνουν σταδιακά τη σοβαρότητα της στεφανιαίας νόσου
• Τα άτομα με υψηλά επίπεδα OxLDL είναι 4 φορές πιο πιθανό να αναπτύξουν μεταβολικό σύνδρομο
• Αυξημένα επίπεδα OxLDL σχετίζονται με την εμφάνιση στεφανιαίας νόσου
• Σε υγιείς μεσήλικους άνδρες, υψηλά επίπεδα OxLDL σχετίζονται με 4 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης στεφανιαίας νόσου
• Αυξανόμενα επίπεδα OxLDL αυξάνουν σταδιακά τη σοβαρότητα της στεφανιαίας νόσου